Op 12 maart 2015 overleed Terry Pratchett, voluit Sir Terence David John Pratchett, de schepper van de unieke Schijfwereld, in Broad Chalke, Engeland, aan de ziekte van Alzheimer. Pratchett was 67 jaar.
Hij werd geboren in Beaconsfield, Buckinghamshire inEngeland op 28 april 1948. Al in zijn jeugd was hij een verwoed lezer en zette al vlug de stap naar zelf schrijven. Zijn eerste verhaal, een fantasy getiteld ‘The Hades Business’ verscheen toen hij 13 was in een schooltijdschrift in 1961, het werd ook zijn eerste professionele publicatie toen het in 1963 verscheen in ‘Science Fantasy’. Hij werkte verschillende jaren als journalist voor diverse kranten, werd dan in 1980 persafgevaardigde voor een Brits energiebedrijf. Zijn literaire carrière nam aanvankelijk een trage start. Na ‘The Carpet People’, een humoristische fantasy voor jongeren in 1971 (maar vroeger geschreven) volgden twee satirische sciencefiction romans ‘The Dark Side of the Sun’ en ‘Strata’ in 1976 en 1981, maar het duurde tot1983 voor hij echt bij het grotere publiek doorbrak met ‘The Colour of Magic’, de eerste ‘Discworld’ (Schijfwereld) roman. Die werden vlug gevolgd door drie verdere boeken in de reeks, maar pas in 1987 besloot Pratchett het te wagen als full time schrijver. Het is uiteraard een enorm succesverhaal geworden. De Schijfwereld, die door Pratchett tot in alle details uitgewerkt werd in meer dan zestig boeken (34 in de officiële reeks, verder nog een aantal spin-offs en collaboraties met andere auteurs ) is een unicum in de fantastische literatuur. Pratchett schrijft met verve en vooral een typisch Britse humor, voor mij op een rij met grootmeester P.G. Wodehouse. Het idee alleen van een wereld die een platte schijf is, steunend op vier olifanten die dan weer op de rug staan van een gigantische schildpad die door de ruimte zwemt, een wereld dus waar je letterlijk kan afvallen, en die bewoont wordt door een ongelooflijke hoeveelheid mensen, heksen, kabouters, trollen en de meest fantastische wezens. Enkele populaire personages uit de eerste boeken (zoals de stuntelige tovenaar Rinzwind) verdwenen later maar werden opgevolgd door steeds maffere en toch zo sympathieke typetjes, zoals (ik gebruik hier de namen uit de Nederlandse versies) Ottopedi de tyrannieke Patriciër, de eigenzinnige commandeur Douwe Flinx van de Nachtwacht, de heksen rond Ootje Nack, de jonge Tiffanie, en zo vele honderden anderen die in onze herinnering blijven hangen.
Hij werd geboren in Beaconsfield, Buckinghamshire inEngeland op 28 april 1948. Al in zijn jeugd was hij een verwoed lezer en zette al vlug de stap naar zelf schrijven. Zijn eerste verhaal, een fantasy getiteld ‘The Hades Business’ verscheen toen hij 13 was in een schooltijdschrift in 1961, het werd ook zijn eerste professionele publicatie toen het in 1963 verscheen in ‘Science Fantasy’. Hij werkte verschillende jaren als journalist voor diverse kranten, werd dan in 1980 persafgevaardigde voor een Brits energiebedrijf. Zijn literaire carrière nam aanvankelijk een trage start. Na ‘The Carpet People’, een humoristische fantasy voor jongeren in 1971 (maar vroeger geschreven) volgden twee satirische sciencefiction romans ‘The Dark Side of the Sun’ en ‘Strata’ in 1976 en 1981, maar het duurde tot1983 voor hij echt bij het grotere publiek doorbrak met ‘The Colour of Magic’, de eerste ‘Discworld’ (Schijfwereld) roman. Die werden vlug gevolgd door drie verdere boeken in de reeks, maar pas in 1987 besloot Pratchett het te wagen als full time schrijver. Het is uiteraard een enorm succesverhaal geworden. De Schijfwereld, die door Pratchett tot in alle details uitgewerkt werd in meer dan zestig boeken (34 in de officiële reeks, verder nog een aantal spin-offs en collaboraties met andere auteurs ) is een unicum in de fantastische literatuur. Pratchett schrijft met verve en vooral een typisch Britse humor, voor mij op een rij met grootmeester P.G. Wodehouse. Het idee alleen van een wereld die een platte schijf is, steunend op vier olifanten die dan weer op de rug staan van een gigantische schildpad die door de ruimte zwemt, een wereld dus waar je letterlijk kan afvallen, en die bewoont wordt door een ongelooflijke hoeveelheid mensen, heksen, kabouters, trollen en de meest fantastische wezens. Enkele populaire personages uit de eerste boeken (zoals de stuntelige tovenaar Rinzwind) verdwenen later maar werden opgevolgd door steeds maffere en toch zo sympathieke typetjes, zoals (ik gebruik hier de namen uit de Nederlandse versies) Ottopedi de tyrannieke Patriciër, de eigenzinnige commandeur Douwe Flinx van de Nachtwacht, de heksen rond Ootje Nack, de jonge Tiffanie, en zo vele honderden anderen die in onze herinnering blijven hangen.
De hoofdstad van de Schijfwereld, Ankh-Morpork (Ned; Ankh-Meurbork) werd het onderwerp van een hele reeks stadsgidsen en plannen. De hoofdnoot is het fantastische dat in de reeks zowat vanzelfsprekend is, maar Pratchett verwerkt tonnen sociale satire in zijn werk en hoe bizar zijn mensen soms zijn, de menselijke zwakheden en sterktes zijn hun steeds eigen en die weet Pratchett altijd stevig in de verf te zetten. Parodie en satire zijn erg moeilijk om goed te schrijven, Pratchett slaagde erin een hele resem zaken waar wij ons aan ergeren uit te diepen en ging daarbij geen taboe uit de weg: de geldzucht van bankiers, de bureaucratie van de posterijen, de slechte service van het spoorwegnet, politieke corruptie, machtsmisbruik en dictators, bezielde maar geheel foute idealisten en revolutionairen, Hollywood, het nut van het leger, discriminatie tussen rassen en seksen, emancipatie, opvoeding, onderwijs, en zowat elke godsdienst die je kan maar noemen, allemaal kregen ze een veeg uit de pan. Het aangename in het werk van Pratchett is dat hij met een scherpe pen te werk gaat naar nergens in beledigende of provocerende excessen vervalt. Het wordt nooit echt kwetsend en blijft altijd in de gemoedelijke sfeer, wat misschien tegenstrijdig lijkt tot je zijn werk leest. Naast de reeks van de Schijfwereld zelf (gericht op volwassenen) die 34 romans telt, zijn er ook 5 romans ‘Verhalen van de Schijfwereld’ (feitelijk de ‘Tiffany’ reeks) die voor een YA publiek geschreven werden maar die even genietbaar zijn voor volwassenen. Behalve het laatste boek zijn ze allen al in het Nederlands verschenen, meestal vakkundig vertaald door Venugopalan Ittekot (een pseudoniem wat dacht je wel).
Ik heb Pratchett twee maal ontmoet, op een panelgesprek over SF, 20-25 jaar geleden (tijdens de boekenbeurs of op een conventie in Antwerpen, ik weet het niet meer) en tijdens een signeersessie in de W.H. Smith boekhandel in Brussel. Pratchett was een joviale kerel, grijs uitwapperende haren onder een breedgerande hoed, geen tikkeltje pretentie maar altijd klaar voor een vriendelijke babbel.
Al zijn werken kan ik hier onmogelijk behandelen, de meeste vind je in mijn bijgevoegde bibliografie. Feit is dat er al heel veel boeken geschreven zijn over Pratchett. Een kort maar heel degelijk werkje is ‘Terry Pratchett’ door Andrew M. Butler in de reeks Pocketessentials waarin elk boek in detail behandeld wordt, maar dat helaas slechts gaat tot 2000. In het februari 2014 nummer van het Amerikaanse ‘Locus’ (hét maandblad voor SF, fantasy en horror) verscheen nog een uitgebreid interview met Pratchett. En natuurlijk hoef je enkel zijn naam te googelen en dan krijg je meer essays, artikels etc. dan je in enkele weken kan verwerken.
Ik heb Pratchett twee maal ontmoet, op een panelgesprek over SF, 20-25 jaar geleden (tijdens de boekenbeurs of op een conventie in Antwerpen, ik weet het niet meer) en tijdens een signeersessie in de W.H. Smith boekhandel in Brussel. Pratchett was een joviale kerel, grijs uitwapperende haren onder een breedgerande hoed, geen tikkeltje pretentie maar altijd klaar voor een vriendelijke babbel.
Al zijn werken kan ik hier onmogelijk behandelen, de meeste vind je in mijn bijgevoegde bibliografie. Feit is dat er al heel veel boeken geschreven zijn over Pratchett. Een kort maar heel degelijk werkje is ‘Terry Pratchett’ door Andrew M. Butler in de reeks Pocketessentials waarin elk boek in detail behandeld wordt, maar dat helaas slechts gaat tot 2000. In het februari 2014 nummer van het Amerikaanse ‘Locus’ (hét maandblad voor SF, fantasy en horror) verscheen nog een uitgebreid interview met Pratchett. En natuurlijk hoef je enkel zijn naam te googelen en dan krijg je meer essays, artikels etc. dan je in enkele weken kan verwerken.
Pratchett huwde met Lyn in 1968, en voor al zijn werken delen zij het copyright. Hij verwierf heel wat literaire prijzen zowel binnen het fantasy genre als daarbuiten. In 2007 kreeg hij de diagnose dat hij leed aan APC, een zeldzame vorm van Alzheimer. Niettemin bleef Pratchett verbeten verder schrijven, maar zette zich ook in voor het bestrijden van Alzheimer, gaf daarover lezingen en dergelijke. In 2008 werd hij geridderd voor zijn totale oeuvre (toen meer dan 55 miljoen verkochte boeken) en voor zijn liefdadige inzet voor Alzheimer onderzoek, en mocht zichzelf ‘Sir’ noemen. Een hele resem van zijn verhalen en boeken werden bewerkt voor theater, bewerkt tot stripverhalen en scenario’s voor TV reeksen en films. Pratchett verklaarde ooit dat de ziekte hem regelmatig met rust liet als hij volop aan het schrijven was, al zijn een aantal van zijn recentste werken geschreven in samenwerking met andere auteurs.
Dit jaar viel het doek voor een ware grootmeester van immens populaire fantasy, verslonden door jong en oud. |
BIBLIOGRAFIE.
Hiervoor baseerde ik mij op mijn eigen research en notities op tientallen steekkaarten in mijn fichier. Voor het verifiëren van de eerste publicatiedatums gebruikte ik het boek van Butler, en voor de recentere werken de jaargangen van ‘Locus’ van 2001 tot heden. De publicatiedatums zijn deze van de Britse uitgaven, de Amerikaanse kwamen meestal enkele maanden later of de laatste tijd zelfs zowat gelijktijdig. Diegenen die (al) vertaald zijn vermelden de Nederlandse titel tussen haakjes.
Hiervoor baseerde ik mij op mijn eigen research en notities op tientallen steekkaarten in mijn fichier. Voor het verifiëren van de eerste publicatiedatums gebruikte ik het boek van Butler, en voor de recentere werken de jaargangen van ‘Locus’ van 2001 tot heden. De publicatiedatums zijn deze van de Britse uitgaven, de Amerikaanse kwamen meestal enkele maanden later of de laatste tijd zelfs zowat gelijktijdig. Diegenen die (al) vertaald zijn vermelden de Nederlandse titel tussen haakjes.
DE VROEGE ROMANS:
1971.The Carpet People
1976.The Dark Side of the Sun (De donkere kant van de zon)
1981.Strata (Delven; later: Strata)
DE DISCWORLD REEKS (Schijfwereld serie):
1983.The Colour of Magic (De kleur van toverij) nr.1
1986.The Light Fantastic (Dat wonderbare licht) nr.2
1986.Equal Rites (Meidezeggenschap) nr.3
1987.Mort (Dunne Hein) nr.4
1988.Sourcery (Betoverkind) nr.5
1988.Wyrd Sisters (De plaagzusters) nr.6
1989.Pyramids (Pyramides) nr.7
1989.Guards! Guards! (Wacht! Wacht !) nr.8
1990.(Faust) Eric (Eric) nr.9
1990.Moving Pictures (Rollende prenten) nr.10
1991.Reaper Man (Maaierstijd) nr.11
1991.Witches Abroad (Heksen in de lucht) nr.12
1992.Small Gods (Kleingoderij) nr.13
1992.Lords and Ladies (Edele heren en dames) nr.14
1993.Men at Arms (Te wapen) nr.15
1994.Soul Music (Zieltonen) nr.16
1995.Interesting Times (Interessante tijden) nr.17
1995.Maskerade (Maskerade) nr.18
1996.Feet of Clay (Lemen voeten) nr.19
1996.Hogfather (Berevaar) nr.20
1997.Jingo (Houzee) nr.21
1998.The Last Continent (Het jongste werelddeel) nr.22
1998.Carpe Jugulum (Pluk de strot) nr.23
1999.The Fifth Elephant (De vijfde olifant) nr.24
2000.The Truth (De waarheid) nr.25
2001.The Thief of Time (De dief van tijd) nr.26
2002.Night Watch (De nachtwacht) nr.27
2003.Monstruous Regiment (Monsterlijk regiment) nr.28
2004.Going Postal (Posterijen) nr.29
2005.Thud! (Bam!) nr.30
2007.Making Money (Geld moet wapperen) nr.31
2009.Unseen Academicals (Academische boys) nr.32
2011.Snuff (Snuif) nr.33
2013.Raising Steam nr.34
DE TIFFANY ACHING reeks (Verhalen van de Schijfwereld):
2001.The Amazing Maurice and his Educated Rodents (Mirakelse Maurits en zijn gestudeerde knaagdieren) nr.1
2003.The Wee Free Men (De vrijgemaakte Ortjes) nr.2
2004.A Hat full of Sky (Een hoed vol lucht) nr.3
2006.Wintersmith (Wintersmid) nr.4
2010.I’ll wear Midight (Ik ga in middernacht) nr.5
1971.The Carpet People
1976.The Dark Side of the Sun (De donkere kant van de zon)
1981.Strata (Delven; later: Strata)
DE DISCWORLD REEKS (Schijfwereld serie):
1983.The Colour of Magic (De kleur van toverij) nr.1
1986.The Light Fantastic (Dat wonderbare licht) nr.2
1986.Equal Rites (Meidezeggenschap) nr.3
1987.Mort (Dunne Hein) nr.4
1988.Sourcery (Betoverkind) nr.5
1988.Wyrd Sisters (De plaagzusters) nr.6
1989.Pyramids (Pyramides) nr.7
1989.Guards! Guards! (Wacht! Wacht !) nr.8
1990.(Faust) Eric (Eric) nr.9
1990.Moving Pictures (Rollende prenten) nr.10
1991.Reaper Man (Maaierstijd) nr.11
1991.Witches Abroad (Heksen in de lucht) nr.12
1992.Small Gods (Kleingoderij) nr.13
1992.Lords and Ladies (Edele heren en dames) nr.14
1993.Men at Arms (Te wapen) nr.15
1994.Soul Music (Zieltonen) nr.16
1995.Interesting Times (Interessante tijden) nr.17
1995.Maskerade (Maskerade) nr.18
1996.Feet of Clay (Lemen voeten) nr.19
1996.Hogfather (Berevaar) nr.20
1997.Jingo (Houzee) nr.21
1998.The Last Continent (Het jongste werelddeel) nr.22
1998.Carpe Jugulum (Pluk de strot) nr.23
1999.The Fifth Elephant (De vijfde olifant) nr.24
2000.The Truth (De waarheid) nr.25
2001.The Thief of Time (De dief van tijd) nr.26
2002.Night Watch (De nachtwacht) nr.27
2003.Monstruous Regiment (Monsterlijk regiment) nr.28
2004.Going Postal (Posterijen) nr.29
2005.Thud! (Bam!) nr.30
2007.Making Money (Geld moet wapperen) nr.31
2009.Unseen Academicals (Academische boys) nr.32
2011.Snuff (Snuif) nr.33
2013.Raising Steam nr.34
DE TIFFANY ACHING reeks (Verhalen van de Schijfwereld):
2001.The Amazing Maurice and his Educated Rodents (Mirakelse Maurits en zijn gestudeerde knaagdieren) nr.1
2003.The Wee Free Men (De vrijgemaakte Ortjes) nr.2
2004.A Hat full of Sky (Een hoed vol lucht) nr.3
2006.Wintersmith (Wintersmid) nr.4
2010.I’ll wear Midight (Ik ga in middernacht) nr.5
ANDERE BOEKEN OVER DE SCHIJFWERELD:
1993.The Streets of Ankh-Morpork (met Stephen Briggs)
1994.The Discworld Companion (met Stephen Briggs)
1995.The Discworld Map (met Stephen Briggs)
1998.A Tourist Guide to Lancre (met Stephen Briggs)
1999.Nanny Ogg’s Cookbook (met Stephen Briggs en andere)
1999.The Science of Discworld (met Ian Stewart en Jack Cohen) later gevolgd door delen 2 The Globe, 3 Darwin’s Watch, en 4 Judgement Day in 2013
1999.Death’s Domain (met Paul Kirby)
2001.The Last Hero
2004.Once More with Footnotes
2012.The World of Poo
2012.Turtle Recall: The Complete Discworld…so far (met Stephen Briggs)
2012.A Blink of the Screen: Collected Short Fiction
2013.The Complete Ankh-Morpork (met The Discworld Emporium, zijnde Isabel Pearson, Reb Voyce, Bernard Pearson en Ian Mitchell)
2014.The Complete Ankh-Morpork City Guide (met The Discworld Imporium)
2014.Mrs.Bradshaw’s Handbook
2014.Dragons at Crumbling Castle and Other Stories
2014.The Folklore of Discworld (met Jacqueline Simpson)
2014.A Slip of the Keyboard: Collected Non-Fiction
AFZONDERLIJKE BOEKEN:
1989.The Unadulterated Cat: A Campaign for Real Cats (De echte kat: Felix Vulgaris) (met Gray Joliffe)
1990.Good Omens: The Nice and Accurate Prophecies of Agnes Nutter, Witch (Hoge omens) (met Neil Gaiman)
2007.Nation (Volk)
2012.Dodger
DE LONG EARTH reeks, geschreven met Stephen Baxter:
2012.The Long Earth
2013.The Long War
2014.The Long Mars
2015.The Long Utopia (aangekondigd voor juni)
DE BROMELIAD TRILOGIE (ook de Nome reeks genoemd):
1989.Truckers
1990.Diggers
1990.Wings
DE JOHNNY MAXWELL TRILOGIE:
1992.Only You can save Mankind (Alleen jij kunt ons redden)
1993.Johnny and the Dead (Wij pikken het niet langer)
1996.Johnny and the Bomb
COMICS:
Verschillende verhalen en romans werden bewerkt door Stephen Briggs, Jimmy Gilbert, Graham Higgins, Martin Jameson , Scott Rockwell.
TV REEKSEN:
1992.Truckers (13 ep.)
1995.Johnny and the Dead (4 ep.)
1996.Wyrd Sisters (6 ep.) (animatie)
1996.Soul Music (animatie)
VERFILMINGEN :
The Colour of Magic, Hogfather, Going Postal, Troll Bridge
De meeste van TV en film verschenen op video of DVD.
1993.The Streets of Ankh-Morpork (met Stephen Briggs)
1994.The Discworld Companion (met Stephen Briggs)
1995.The Discworld Map (met Stephen Briggs)
1998.A Tourist Guide to Lancre (met Stephen Briggs)
1999.Nanny Ogg’s Cookbook (met Stephen Briggs en andere)
1999.The Science of Discworld (met Ian Stewart en Jack Cohen) later gevolgd door delen 2 The Globe, 3 Darwin’s Watch, en 4 Judgement Day in 2013
1999.Death’s Domain (met Paul Kirby)
2001.The Last Hero
2004.Once More with Footnotes
2012.The World of Poo
2012.Turtle Recall: The Complete Discworld…so far (met Stephen Briggs)
2012.A Blink of the Screen: Collected Short Fiction
2013.The Complete Ankh-Morpork (met The Discworld Emporium, zijnde Isabel Pearson, Reb Voyce, Bernard Pearson en Ian Mitchell)
2014.The Complete Ankh-Morpork City Guide (met The Discworld Imporium)
2014.Mrs.Bradshaw’s Handbook
2014.Dragons at Crumbling Castle and Other Stories
2014.The Folklore of Discworld (met Jacqueline Simpson)
2014.A Slip of the Keyboard: Collected Non-Fiction
AFZONDERLIJKE BOEKEN:
1989.The Unadulterated Cat: A Campaign for Real Cats (De echte kat: Felix Vulgaris) (met Gray Joliffe)
1990.Good Omens: The Nice and Accurate Prophecies of Agnes Nutter, Witch (Hoge omens) (met Neil Gaiman)
2007.Nation (Volk)
2012.Dodger
DE LONG EARTH reeks, geschreven met Stephen Baxter:
2012.The Long Earth
2013.The Long War
2014.The Long Mars
2015.The Long Utopia (aangekondigd voor juni)
DE BROMELIAD TRILOGIE (ook de Nome reeks genoemd):
1989.Truckers
1990.Diggers
1990.Wings
DE JOHNNY MAXWELL TRILOGIE:
1992.Only You can save Mankind (Alleen jij kunt ons redden)
1993.Johnny and the Dead (Wij pikken het niet langer)
1996.Johnny and the Bomb
COMICS:
Verschillende verhalen en romans werden bewerkt door Stephen Briggs, Jimmy Gilbert, Graham Higgins, Martin Jameson , Scott Rockwell.
TV REEKSEN:
1992.Truckers (13 ep.)
1995.Johnny and the Dead (4 ep.)
1996.Wyrd Sisters (6 ep.) (animatie)
1996.Soul Music (animatie)
VERFILMINGEN :
The Colour of Magic, Hogfather, Going Postal, Troll Bridge
De meeste van TV en film verschenen op video of DVD.
Eddy C. Bertin ©