De prehistorie van de astronomie en de ruimtevaart
De mens kijkt al duizenden jaren naar de sterrenhemel. In Nebra, een stad in de Duitse deelstaat Sachsen-Anhalt, werd in 1999 een prehistorisch voorwerp gevonden. Het artefact is een bronzen plaat met een diameter van ongeveer dertig centimeter en is drie tot vierduizend jaar oud. De schijf zou de alleroudste bekende hemelkaart zijn: de zon of volle maan, de wassende maan en een aantal sterren, waaronder de Plejaden, worden er in goud op afgebeeld. Momenteel ligt de hemelschijf op de tentoonstelling 'Outer Space in de Bundeskunsthalle van Bonn'. Al eeuwenlang droomt de mens om naar de maan en de sterren te reizen. Eén van de oudste verhalen komt van Lucianus van Samosata uit 200 na Christus. Johannes Kepler laat een demon mensen naar de maan katapulteren, Cyrano de Bergerac vliegt met morgendauw. Dan belanden we bij Jules Verne en de moderne sciencefiction. 'Outer Space' vertelt de geschiedenis van de ruimtevaart. De curator laat die geschiedenis beginnen met de Russische wiskundige Konstantin Tsiolkovski, de Duitse fysicus en ingenieur Hermann Oberth en de Amerikaanse fysicus en uitvinder Robert Goddard. Zij legden de theoretische basis van de ruimtevaart en voerden de eerste experimenten met raketten uit. Alle drie beaamden dat ze door SF-verhalen van Jules Verne en H.G. Wells geïnspireerd werden. Wanneer Fritz Lang zijn film 'Frau im Mond' opneemt, vraagt hij wetenschappelijke raad van Hermann Oberth. In de film wordt een raket gelanceerd. Als je telt 1, 2, 3, … weet de kijker niet wanneer de lancering zal gebeuren, besefte de regisseur. Daarom keert Fritz Lang het proces om en telt af. Daarmee is de countdown geboren. Elke lancering, zowel door de Amerikanen, de Russen of andere ruimtevaartnaties, wordt nog steeds door een countdown voorafgegaan. Vernietigingswapen wordt ruimtevoertuig De oorsprong van de ruimtevaart is sterk Duits gekleurd. Hermann Oberths leerling Wernher von Braun bouwt de V2-raket. De V staat voor “Vergeltungswaffe”. Er vallen twintigduizend doden onder de krijgsgevangenen en dwangarbeiders in de wapenfabrieken, waar de V2 geproduceerd werd. De bombardementen met V2's veroorzaken nog eens negenduizend dodelijke slachtoffers. In 1945 zoekt Wernher von Braun zijn toevlucht bij de Amerikanen, die hem in hun ruimtevaartprogramma inlijven en de spons over zijn oorlogsverleden vegen. Een ander deel van zijn team komt in de Sovjet-Unie terecht en worden in het Sovjet-ruimteprogramma ingeschakeld. |
Zo komen we bij de ruimterace tussen de VS en de Sovjet-Unie aan. We zien foto's van astronauten en kosmonauten, van Cape Canaveral en Baikonoer. Er staan Amerikaanse en Russische ruimtepakken. Yoeri Gagarin was niet de eerste in de ruimte. Dieren gingen hem voor. Het Russische hondje Laïka reisde in 1957 in de ruimte. Het dier overleefde haar vlucht niet. De Amerikanen experimenteerden met de aapjes Miss Abble en Miss Baker, die in 1959 hun ruimtereis beleefden. En er was Ivan Ivanovitsch. Dat was een dummypop die tweemaal succesvol met de Vostok gelanceerd werd en aan een parachute landde vooraleer de ruimtevlucht van Yoeri Gagarin groen licht kreeg. Het vervolg is gekend. Na de Russische triomfen met de eerste satelliet Spoetnik en de vlucht van Yoeri Gagarin, namen de Amerikanen het voortouw. Dit resulteerde in Apollo 11 met de eerste mensen op de maan.
Ruimtevaart is onveilig en elke vlucht blijft riskant. Icarus vloog te dicht bij de zon, verbrandde zijn vleugels en stortte neer. Er is een memoriaal voor Vladimir Komarow. Toen hij op 4 mei 1967 stierf, was hij het eerste Russiche slachtoffer van de ruimtevaart. Aan Amerikaanse zijde was er het drama met Apollo 1. Bij een test verbrandden de drie astronauten levend: Virgil Grissom, Edward White en Roger Chaffee. Later volgden nog de twee rampen met een ruimteveer, waarbij de zeven opvarenden telkens geen schijn van kans hadden.
Ruimtevaart is onveilig en elke vlucht blijft riskant. Icarus vloog te dicht bij de zon, verbrandde zijn vleugels en stortte neer. Er is een memoriaal voor Vladimir Komarow. Toen hij op 4 mei 1967 stierf, was hij het eerste Russiche slachtoffer van de ruimtevaart. Aan Amerikaanse zijde was er het drama met Apollo 1. Bij een test verbrandden de drie astronauten levend: Virgil Grissom, Edward White en Roger Chaffee. Later volgden nog de twee rampen met een ruimteveer, waarbij de zeven opvarenden telkens geen schijn van kans hadden.
Maquettes
Speciaal voor 'Outer Space' werd de capsule 'Liberty Bell 7' naar Bonn gebracht. Virgil Grissom stortte er mee in zee in 1961. De astronaut kon gered worden, maar de capsule verdween in het water. In 1999 werd de 'Liberty Bell' opgedoken dankzij een sterk staaltje onderwaterarcheologie. Virgil Grissom zou dan later in de brand van Apollo 1 sterven.
Verder staan er modellen van het internationale ruimtestation ISS, de nieuwe Orion-capsule en van de toekomstige commerciële raketvliegtuig 'SpaceLiner', die reizigers in anderhalf uur van Europa naar Australië moet brengen.
Het onbemande Rosetta-project zorgde in 2014 voor een hoogtepunt van de Europese ruimtevaart. De kometenjager Rosetta bereikte een baan rond de komeet 67/P. Het landingstuig Philae landde dan in november op de komeet. Het model op ware grootte staat stevig met drie poten op de grond in Bonn, waar Philae zelf bij de landing stuiterde en nu mogelijk slechts op twee poten zou balanceren. Hoe dan ook, dit is een technisch hoogstandje én de lander heeft enkele experimenten uitgevoerd. Zo weten we nu dat het water op de aarde een andere chemische samenstelling heeft dan het water op de komeet. Dit is een verrassing, want geologen dachten dat het water op onze planeet afkomstig was van kometen.
Dansende sterren
Heel wat kunstenaars vinden inspiratie in astronomie en ruimtevaart. Rubens schilderde 'De Geboorte Van De Melkweg'. François Vincent Mathieu Latil schilderde het allegorische 'L' Astronomie'. Beide doeken hangen op de tentoonstelling.
Een ontdekking vond ik de hommage van Max Ernst aan de autodidact amateur-astronoom Ernst Leberecht Tempel (1821 – 1889). Ernst Tempel ontdekte een hele reeks kometen. Hij vond ook enkele “kleine planeten” en noemde een ervan 'Maximiliana' naar Maximiliaan van Beieren. De naam werd later veranderd in 'Cybele', omdat Tempel zich niet had gehouden aan de conventie om hemellichamen naar mythologische figuren te noemen. Max Ernst schreef het draaiboek voor een documentaire 'Maximiliana. Die widerrechtliche Ausübung der Astronomie' van Peter Schamoni uit 1967. De film wordt trouwens als bonus bij de catalogus van 'Outer Space' gegeven.
Speciaal voor 'Outer Space' werd de capsule 'Liberty Bell 7' naar Bonn gebracht. Virgil Grissom stortte er mee in zee in 1961. De astronaut kon gered worden, maar de capsule verdween in het water. In 1999 werd de 'Liberty Bell' opgedoken dankzij een sterk staaltje onderwaterarcheologie. Virgil Grissom zou dan later in de brand van Apollo 1 sterven.
Verder staan er modellen van het internationale ruimtestation ISS, de nieuwe Orion-capsule en van de toekomstige commerciële raketvliegtuig 'SpaceLiner', die reizigers in anderhalf uur van Europa naar Australië moet brengen.
Het onbemande Rosetta-project zorgde in 2014 voor een hoogtepunt van de Europese ruimtevaart. De kometenjager Rosetta bereikte een baan rond de komeet 67/P. Het landingstuig Philae landde dan in november op de komeet. Het model op ware grootte staat stevig met drie poten op de grond in Bonn, waar Philae zelf bij de landing stuiterde en nu mogelijk slechts op twee poten zou balanceren. Hoe dan ook, dit is een technisch hoogstandje én de lander heeft enkele experimenten uitgevoerd. Zo weten we nu dat het water op de aarde een andere chemische samenstelling heeft dan het water op de komeet. Dit is een verrassing, want geologen dachten dat het water op onze planeet afkomstig was van kometen.
Dansende sterren
Heel wat kunstenaars vinden inspiratie in astronomie en ruimtevaart. Rubens schilderde 'De Geboorte Van De Melkweg'. François Vincent Mathieu Latil schilderde het allegorische 'L' Astronomie'. Beide doeken hangen op de tentoonstelling.
Een ontdekking vond ik de hommage van Max Ernst aan de autodidact amateur-astronoom Ernst Leberecht Tempel (1821 – 1889). Ernst Tempel ontdekte een hele reeks kometen. Hij vond ook enkele “kleine planeten” en noemde een ervan 'Maximiliana' naar Maximiliaan van Beieren. De naam werd later veranderd in 'Cybele', omdat Tempel zich niet had gehouden aan de conventie om hemellichamen naar mythologische figuren te noemen. Max Ernst schreef het draaiboek voor een documentaire 'Maximiliana. Die widerrechtliche Ausübung der Astronomie' van Peter Schamoni uit 1967. De film wordt trouwens als bonus bij de catalogus van 'Outer Space' gegeven.
Op 'Outer Space' liggen er heel wat mooie kunstvoorwerpen. Ik wil er nog eentje uitlichten: de mobile 'Dansende Sterren' van Alexander Calder. De tentoonstelling sluit af met twee installaties. Agnes Meyer-Brandis documenteerde uitgebreid het gefingeerde 'The Moon Goose Analogue: Lunar Migration Bird Facility', waarbij ganzen getraind worden om naar de maan te reizen. Het laatste kunstwerk is 'De Man Die Vanuit Zijn Appartement De Ruimte Invloog' van Ilja Kabakow.
Space opera
Zoals verwacht maakt de tentoonstelling tal van referenties naar sciencefiction. De Franse verzamelaars van ScienceFictionArchives.com hebben enkele van hun modellen uitgeleend: E.T., Alien, C-3PO en R2-D2 uit 'Star Wars', het huisdier Picasso uit 'The Fifth Element', het ruimtepak van luitenant Starck uit 'Event Horizon',... Er staat een metersgroot model van de USS Enterprise uit 'Star Trek', het ruimteschip Rodger Young uit 'Starship Troopers', de Moonbus uit '2001: A Space Odyssey' en de Eagle Moon Fighter uit de Britse tv-reeks 'Moonbase Alpha'.
'Raumpatrouille' was misschien wel de eerste sciencefictionserie die ik op tv zag. De reeks volgde de avonturen van het ruimteschip Orion op zijn verkenning van het heelal. Deze zwart/witreeks was van Duitse makelij. De eerste aflevering eindigt met de vraag: ”Was dit alles misschien maar een slechte droom?” Het antwoord luidt: “Nog erger... SF.”
Hoe luid klonk de Oerknal?
Er hoort een uitstekende catalogus bij de tentoonstelling, die niet enkel de getoonde voorwerpen op een rijtje zet. Weliswaar is het boek enkel in het Duits te krijgen. Het boek is veel meer dan een catalogus. In lemma's van A tot Z verduidelijken artikelen antimaterie, Camille Flammarion, Marskanalen, SETI, het WOW-signaal en vele andere onderwerpen. Die korte artikelen worden met tekstfragmenten aangevuld van onder anderen Alexei Tolstoi over 'Aelitia', Stanislas Lem over 'Fiasco' en 'Solaris', Roland Barthes over mythen. Daarnaast kan je een interview met de Duitse ESA-astronaut Alexander Gerst lezen. Alexander Gerst verbleef van mei tot november 2014 in het ruimtestation ISS.
Space opera
Zoals verwacht maakt de tentoonstelling tal van referenties naar sciencefiction. De Franse verzamelaars van ScienceFictionArchives.com hebben enkele van hun modellen uitgeleend: E.T., Alien, C-3PO en R2-D2 uit 'Star Wars', het huisdier Picasso uit 'The Fifth Element', het ruimtepak van luitenant Starck uit 'Event Horizon',... Er staat een metersgroot model van de USS Enterprise uit 'Star Trek', het ruimteschip Rodger Young uit 'Starship Troopers', de Moonbus uit '2001: A Space Odyssey' en de Eagle Moon Fighter uit de Britse tv-reeks 'Moonbase Alpha'.
'Raumpatrouille' was misschien wel de eerste sciencefictionserie die ik op tv zag. De reeks volgde de avonturen van het ruimteschip Orion op zijn verkenning van het heelal. Deze zwart/witreeks was van Duitse makelij. De eerste aflevering eindigt met de vraag: ”Was dit alles misschien maar een slechte droom?” Het antwoord luidt: “Nog erger... SF.”
Hoe luid klonk de Oerknal?
Er hoort een uitstekende catalogus bij de tentoonstelling, die niet enkel de getoonde voorwerpen op een rijtje zet. Weliswaar is het boek enkel in het Duits te krijgen. Het boek is veel meer dan een catalogus. In lemma's van A tot Z verduidelijken artikelen antimaterie, Camille Flammarion, Marskanalen, SETI, het WOW-signaal en vele andere onderwerpen. Die korte artikelen worden met tekstfragmenten aangevuld van onder anderen Alexei Tolstoi over 'Aelitia', Stanislas Lem over 'Fiasco' en 'Solaris', Roland Barthes over mythen. Daarnaast kan je een interview met de Duitse ESA-astronaut Alexander Gerst lezen. Alexander Gerst verbleef van mei tot november 2014 in het ruimtestation ISS.
'Outer Space' is een boeiende en inspirerende tentoonstelling. Zoals verwacht, maakt de expositie heel wat uitstapjes naar SF. Ons genre wordt voor vol aanzien. Nergens moet de fan zich storen aan denigrerende opmerkingen. Als ik al kritiek kan formuleren, dan is het op de aankondiging in de folder en de vragen op het billboard buiten de Bundeskunsthalle: “Waar woont E.T.?” en “Hoe luid klonk de Oerknal?” De tentoonstelling geeft hier geen antwoorden op. 'Outer Space' is in de eerste plaats een ruimtevaarttentoonstelling, meer dan een kosmologische tentoonstelling. Wie meer over kosmologie wil weten, vindt zijn gading in de catalogus.
OUTER SPACE. FASCINATION WELTRAUM
3 oktober 2014 – 22 februari 2015
Bundeskunsthalle, Bonn
Meer info:
www.bundeskunsthalle.de
OUTER SPACE. FASCINATION WELTRAUM
3 oktober 2014 – 22 februari 2015
Bundeskunsthalle, Bonn
Meer info:
www.bundeskunsthalle.de
Frank Beckers